"Râmâ Ni Lo, Drama Khawm Ni Bawk Lo, Rama Ka Nih"

Ei chêngna khawvel hi khawvêl a la ni tlat lei hin a lan khaw-vêl pei el chu ni hih! Tarik 23 December, 2012 a Lal pieng hun champha hmang hman char dinga sungkuo a veng tienga suok dinga kan insiem chu bandh um leiin kan ṭhul a. A zinga khawm chun kan la fe thei ta naw nawk pei bawk. Vengah chu Krismas khawm ni hni ei hmang hlak tho annawm ti a inhnêm fawmin a Krismas ni tak khawm chun remchang a um chun fe el ding ti a kan insiem zing chu beiseina mei mei a lo inchang nâwk tah a. Ni 22 zâna kan thuomhnaw hai kan packed sa vawng chu, ni 28 zan chen chun kan room ah kan dêng khâwm rum ringawt el a. Ka lungril chun thil ramtin ramtang ka ngaituo neu neu a. ‘Âw, mihai angin a lusen hau deu ni inla chu hnuoi tâwklo van tâwk lovin imphal chu kan zuk inkhâw tlung el ding chu a na,’ ka ti thuok chang a bo nawh. Chu khawm chun Sangaipro laia buoi nenga inṭhung khawm vêl la ngai ding a na ti dam chu lungrilah a bo chuong nawh. A bandh khawm chu a iengtidana mi nipui hmang ding laia an lo ko hrim hrim am a nih ti a hang inhrosa a inhlîp el chi hlak ni chuong bawk lo. Ka khât chauin ka lungril ngaituona ah ka lo chier inthluok vel mei mei a. Tuhai am a nih (ei hriet seng tho kha) movie ka en nuomna khawm a bo rawng rawngin ka hriet hiel a. Hi bandh dodalna hin tuhai am anih movie ka nei hai po po hi raw ût vawng ka tih ka zuk ti hlak chun, hieng laia kei te lulin chuong ang thil ka lo thaw ve ringawt chu kâwk a nei tam naw ding zie chu tû mi hril lo khawma ka hriet chieng hle tho a. Ieng am hril chuong ei ta, Khawvel a um ei la ni mieu sih a. “Aw Moneypur! I sûnga chêng hnamhai hi lungsiet kan um ngei el!! Kum intluonin Bandh/Blocade in a mi nuoi buoi naw hun hi thla khat khawm a um ngai si nawh a!!” ti a bawk hip vawng vawng chu ei tho thei tawk a ni el awm ie.

Ni 29 chun veng tieng pan chun kan sungkuo-in Bus ah kan hang insawm tung a. Thuomhnaw kan hau bawk, nau pawm ding le puok ding leh, motor inthleng vela thuomhnaw khai khawm ding leh, buoi chel chuol chun kan tlung ve ni khah! Kan thuomhnaw phur man khawm kha mi lak an tum a chu, kei chuonga ṭawng rawn taluo lo, indên muta kan thuomhnaw vawng a ni ka ti hnung chun an mi hni lui ngam bik ta naw a. Kan zuk save met a ni kha. Kan tlung ni a zinga chun kumhlui inthla kan hmang nghal leiin inkhawm a fe a ṭul nghal el. Motor chuongna ka la sawl ti thei ni bik lo chu, lungawi takin inkhawm dingin kan siem ve nghal a. Kumhlui inthla hi pawl danghai chun a nazawngin an thawin ka hriet ngai nawh. Pawl dang hai kan angnaw na amanih, mi dang hai nekin kan danglam bikna lei khawm a ni hranin ka hriet nawh. Thaw chi tak chun ka ruot ve tho. Lalpa’n damna a mi pêk a, kumkhat hiel hmang zo theia a mi siem ringawt khawm hi a hming inpakna khawp a tling hrim hrim a. Chu naw a khawm chun, kumhlui sungin mi tamtak chun hlimna le lawmna ni dam ei tuok a. Malsawmna tamtak ei dawng bawk a. Mi ṭhenkhat hai chun lusunna le mangangna dam tuok nuol bawk ei tih. A ieng ieng khawm chu lo nisien, kumpui khat hiel Pathien hratna zara hmang zo theia ei um leiin a hlu em em a nih. Chuleiin, ruoi siem meua inthla a phu hlie hlie bawk a nih. Hun liem tah sunga suol lo thawtuhai ta ding khawma suol thuphachawina a hmang theina hun khawm ni bawk a tih. Kumthar lawm huna khawm biekin inkhawm le lengkhawm inhawi zie chu mihriem ṭawng a hang hrilfie el intak ka tih. A ruoi tieng pang khawm sabash ani tawp el a nih.

Chuong chun hun sawtnaw te chawl ka nei sung chun buoi rak rakin hun kan hang hmang zo a ni tak. Ruolṭha, sungkuo le laina hai khawm nuom anga pan hman lo khawp hielin programme dang dang hlak chun a mi nangchil zing bawk. Mei var duthusam ei hmu naw zie chu hril ngai lo a ei hriet sa. TV en nuom khawma, a var hun ding nghâk a, a thi nawk ding pha inring zinga um a lo ṭul el hai dam hi khawvel hmang sukhawinawtu pakhat chu a nih. Kan khuo khawm chu ka hmu nuhnung tak ngaituo chun a lo changkâng ta hle a. A kawtthlêr hai khawm chu a mâwiin khawpui tak tak a lo ni tah. Inhma a lo zau hai dam, kan chinlaia kan inhnelna hlak hai dam te chu khawpui a lo inchang zo tah a. Lungril a lawmna in ka sip a ni deu tak. Amiruokchu, mak ka ti le ka lungril them em em tu pakhat ka hmu ta rek a. Dawr taphawt deuthaw, pan dukan ei ti hai chen khawm kuhin BEER hi an zawr deu fur a. Ngaituona a suksei hle in ka hriet.  Hmar nauhai hi ei hringna chan hielin meetei hai pucca building ei bawlpui laizingin, Burma tienga hieng dawnchi hai hin a mi la suk khawhlo nawk ding chu a na ti dam ngaituona hin a hung um naw thei nawh a. BEER chu zu tak khawm ni lo a tiin nuhmei hai chen khawma an ling pawp pawp el a ni deu tak. An beer hai hlak khi alcohol contain tam tak el a nih. Cane bur khat khi whisky quarter khat dawn le inang tawk dinga hisap a nih. Whisky quarter khat chu mihaiin zu dawn thiem an ti haiin nikhata an mamaw huntawk char a nih. Kan chin laia Burma tienga inthawka hung hrim hrim thilṭha a um ngai nawh an ti kha kei chu tuchen hin ka la pawm tlap a nih. An thuomhnaw chau eee ti lovah, an nuhmei hai khawm kui hi an thlo rak naw an ti chuh! Hieng hai neu neu kuhi ana ringnawtu haiin ienga an mi ngainaw na chu ti dam ngaituo chun lungriemin a mi tlâk hiel a. A man hai hlak a a tlawm sie raknaw si, eini rawi hlak economics graduate ei tlawm bawk leiin a taluo bovin thaw pei ding chu ei na. Nakie le hieng khawm hi ei mawng sukbal raktu chu a la hung ni ngei ding a na. Tu huna pan dukan hai khawm Wine Shop ang hiela BEER bottle an ṭhut nghen nghuon chun, kum sawm hnunga ei ngirhmun le khawsak ding chu ngaituo tham a tling hle ring a um.

Kumthar lawm zo khawlai la zuk leng tak tak ding ei ti le kir nawk hun a lo tlung nawk der tah. Ka hmangai le ka ngai ngâwi ngâwi, ka hnuoi lawmna le mi sukhlimtuhai maksana makhat chaua sûlhnung fanga leng ding ka ni ta ti kan hriet zing lei chun, ka fe ding tûk khawm chun hnungtieng ngha ta lovin, motor ah chuongin ka liem nal nal el tah a. Ka ṭhungna lai an bus tukver kha a lo ṭha rak nawh a. An khârchîp theinaw leia hruola an lo khit ni awm tak a nih. A mi hung inthlatu hai hang vai liemna dinga tukver hawng a ṭul tlat leiin a hrui chu ka sut a. Chuonga ka hang vai liem lai tak chun ka hma a nuhmei tleirawlte inṭhung ve nu chu ama tieng khawm a lo khârchîp thei ve naw ni ding kha a na, kei a tiengpanga mi chu a lo kei phei dei a. A pawi naw ie, nuhmei ani tho ka ta iengkhawm hril chuong lo chun kei ka tieng inkhârchîp lo chun ka um ta ringawt a. A hmel en chun ngainobei rak naw sien khawm, mi pakhat ta ding chun a khawvel sum le ropuina po po nêka a thlang lem ni tho a tih ka ti leiin lungmuong le hadam takin kan ṭhung tir hem hem el a nih. A ta dinga kan pekzona kha hrie nisien chu aw, Mumbai a lekha inchuk a hung kir hunah chocolate bêk chu mi hung hawn pek hrim hrim a tih. Khang ti thlasik dei laia bus tukver khârchîp lo a thli mut vir dinga ama zara hang inṭhung ve tawp el kha ka na. Tleirawl eee ti takah chun, lampui intluonin a ruolnu le chun an nakawra earphone an inbûka, an hla ngai chu studio a hla khum ni awm fahranin an zu mawl mawl a, sak mei mei khawm ni lo, inring tawk takin an sak el a nih. Khu’ng ti khawpui laia College kai thei ta ding chun khanga nuoma khawte naupang ang ela iengti dana bus sunga khêk leu luou el am a nih ti chu ka lungrila ka lo buoi rûk ve na chu a nih. A dawnna khawm ka hmu chuong nawh. Mi hlim ve tê chu ka ta iengkhawm ka hril chuong nawh. Hril ni reng lang khawm an bengvârna khawp chu ka hril thei ka ring chuong nawh. An hringnun chu an nuom tawkin chên el raw hai seh, an in pha an rê nâwk ṭawt tho ka ta an hriet lovin kan thla zalên tawp el a nih.

Kan hnunga inthawk thlar hnia a inṭhung, tuhai Pastor amanih Evangelist lem chu ka hriet nawh. Kan dawn chuong naw bawk a. Lushai ṭawng chu a hmang ngei a. Lampui intluonin inring tâwk takin phone a thaw deu zing a. Tulai mi’n krismas vêla khawm bomb raw chau eee ti lovah, mike khawm a horn mi dang hai chawkbuoi zawnga dâw suok awi ta lo an ti hiel laia phone inring keng kunga lo la thaw vêl khawm chu ti dam a min ngaituo tir a. Ka ngaituo ka ngaituo leh, kan bus chuong khawm chu inhawi kan ti tawl hle in ka hriet. Khawvel a mihriem hai hi ei mizie le nuomzawng khawm hi a lo inang naw thei de aw ka tih a. Pathien thilsiem thiem zie dam a min hriet zuol tirin ka hriet. A chuong man a tam bawk, motor lo khawm inrui ding a tam ka ti leia inrui pêk ngailo hrim hrim ka lo ni hrâm a, an rui hlak hai ta ding lem chun nghawk um khawp a tling hiel ka ring. A phone thaw chau eee ti lova chun, Nagaland kan hung lut tîr lâi vêl lem khan chu a ṭawng hmang tukhawmin kan hriet ta nawh. Ama bêkin a umzie la hrie in hrilfie thei awm tak chu a na. Ka hnunga inṭhung nupuinu’n, “Lawm,  bang pao e?” a mi hung ti zau a. Kei hlak chun, “ka thei kei, ama dawt veh ua?” ka ti pek ringawt a. Kan thingpui dâwn lâi khan a lo indawn ni awm tak a nih, “Vangam pao” a ta kan zuk kai nâwk char khan a mi la hung hril chuh! Ṭawng hrietlo ei ti khawm hi, tienlâi kristien hmasahai hun lâi chu inchikna damin Pathienin thilpêkin a lo pêk hlak a. Tulai huna ding chun, iemani revival dam a tlunga Pathien thlarauin a chenchil tâwpkhâwka iengkhawm hrietna an nei tanaw huna Pathienin a pâwlna ang peia an hung ṭawng suok pha hin chu a awm hlie hlie in ka hriet hlak a. Amiruokchu, inkhâwm lâi takngiel khawm nilova, bus sungah, chu khawm chu phone a inbiekna nâwk nghal a ding chun a mak ka tih a. Hi khawm hi ka ngaituona suk tamtu chu a ni ve tho. South India a College kan kâi lâia kan ruolpa a min hriet suok tir pha hiel chu tie!. Amapa chu devotion kan nei huna chen khawm hin ṭawng hrietlo ngawtin a ṭawngṭai hlak. Chu chau chu an nawh, zânah mi vawikhat rê vêla hin inchungah a lawm kâi a, an vir kuol anvir kuol a, ṭawng hrietlo chu a lo inchûk hlak a ni chuh!. Ama chun inti iemani deuin, ṭawng hrietlo hi ka thilpêk a nih a la ti vêl bawk a. Mi’n ka thilpêk an ti na na na chu iem zuk hril ding um chuong lo chuh! Kan inkhâwm hlak hin ka bul lai an ṭhung ve zie bawk. Vawikhat lem chu ka nghawk deu rieu a, “I thil hril hi a umzie I hriet hrim hrim am a nih? Pathien khawmin I ṭawngṭaina hi a dawn hlak che a?” ka ti pek nghe nghe.

Bus kan chuong hma in counter a khan vâi pakhat smart bek bek lo hi a um veh a. A khawlai vâi ṭawp manih? A hmâi khawm a la phi naw ni naw ni ka ti ding hlak chun, sâbawn pakhat ral vawngin phi sien khawm a hmai rawng lem kha chu inthlâk danglam chuong lo ding a na. Sinthaw ding ngaituo a um mei mei ni naw nim ka ti chu, kan zuk kâi le ka bulah a hung intṭhung vê nul a. A hmel en ringawt nêk chun a lo bengvâr phîn nâwk nghâl. Ka biek hman hma in a mi bieka, a mi chibai nâwk nghâl. Vâi ṭawp mei mei mani ka ti kha, Mobile company a thawk, a designation khawm insang tak a nih, a flight a remchang ta naw leia emergency deua fe ngei ngei a ngai leia bus a hung chuong ve kha lo ni zing a. “A hmel enin tlâwm sienla khawm, vân le khawvêl Lal tak a nih.” ti hla dam kha a min hriet suok tir pha hiel a. Mihriem hai hi hmel, piengzie le incheina ringawta inkhi chi ei lo ni naw khawp el. Gandhiji khawm pa chin tel tawl, bawk kawl lel lawl an nawm! Ring nêkin a lo polite in a ṭawng nuom phîn nawk nghal. Churachandpura kârkhat a um sunga inhawi a ti zie hai dam a mi hril a. A mipui hai an ṭha in bengvâr a ti zie hai a hril dam te chu ngaitlâk inhawi tak a nih. A um sûnga tlangmi ṭawng a lo hriet sun sun hai dam chu a mi hril vêl a. Hnam chi hrang hrang ei um khâwm a, mani ṭawng seng ei hmang khawma ei inhriet pawin ei inpawl thei hai dam chu mak a tiin a hril tawp thei nawh a. Krismas le kumthar lâwm huna a van khawmna haiin thilpêk (puon) an lo pêk hai dam chu lawmum a ti hle a. A petu ni naw lang khawm, ka bulah lawmthu a hril nghek nghek a ni deu tak. Chuongchun, kan umna le kan sinthaw hai le sungkuo chanchin hai dam hrilin kan hohlim tung pei a. A phone ri le hlasak hai hlak tâwp zâi rêl lo hai, ka dosspa ṭawng hlak chu dawn seng lo deuthaw ngaitlak ding a um zing bawk a. Chuong ang nek nuk chun kan intet bau bau zing bawk.

Khawsawt ti vel lem chu ngaituona hman hi a umnaw a ni deu tak. Inhawi a ti thu le um a la thlakhla thu chau hril ding a nei am anih ka ti chu thil dang khawm a lo kawl râwn khawp el. Manipur a hmu dan thu a hang hril tak tak chu dawn lo a ngaitlâk chi deu vawng hi niin ka hriet. Sawrkar ro-inrel bâwl dana ama umna Andra Pradesh le inangnaw a ti thu hai dam a hril a. Power supply ei nei ṭhatnaw thu hai dam te chu ka hriet naw lei ni chuong lovin a mi hril sa bawk a. Nangni Manipur, ram chikte chau ah in um a, chu khawm chun power supply inṭhutna neitu nâwk nghâlin nikhata darkar sâwm khawm meivar nei zo lo cheu, keini Andra a liena lien hmanin nikhata darkar khat chau khawm thi der lo khawma meivar an mi supply thei a na ti a hril hai dam chu dawn chuong em lovin ka lungrilin ka lo amen pui nghek nghek el a. In sawrkar laka hin mipui khawma in thaw ding ang inthaw naw a ni hi! Politics khawm inpaw phâk tak tak naw ni hih! dam kha a mi ti vêl a. Ka lungril rûk tak chun, hung um la I thaw ding ang tâwk chu hung thawin sawrkar hung nawr tala, I bâwk an lo ver nghal naw leh! hang ti hiel kha ka nuom a. A hril zawm pei a. Ka imu dâm kha a suok vêl leiin a nazawng chun ka hohlimpui pei vawng bîk chuong nawh a. Kei chu ni lang chuong chun khang khan thawng ka ta dam chu a hang ti vêl a ni khah! A sûng le kuo hai lâia mi central a sin insâng chel an um a hril hai zar khan Manipur mi nisien ram a siem ṭha thei uok dim chu ka hriet bik ta nawh. Tui um bawk lo, fâk ding in nei ṭha naw thei sie, abikin CCPur mihai lem hi chu a tam lem lo sinthaw a fâk zawng dam in la ni nawk nghâl. In ram hi chu lainat a um takzet a nih. Zingkar hotel a breakfast fa dinga ei lût hlak chun, puri ṭawl le thingpui, a hme hai lem hi chu hieng hi kan ramah mi pe hai sien chu tukhawma fa naw ni hai denghawn el an tih, thingpui hai hlak chu a thlum thei sie, a mi hang ti lem chu a âwmpara hang lâk el kha ka nuom hiel a nih. Visakhapatnam a bu kan fâk ṭuma an biryani hminlo le sambar inhniklo tâwk tak hai dam kha hang hril khum ve nghek nghek ka nuom deua chu iengkhawm hril chuong lêm lovin ka lungrilin ka pai ta lem a. Mihriem hai hi chu ei chengna le khawsakna izirin ei fâk le dâwn hai chu an dang hlak hrim a ni tiin ka dawn ta lem a. Hieng hai lo khawm hi a hril ṭeu a nih. Manipur a contract sin an thaw hlak dan hai dam (a nunghak lêng han an lo hril mani ka hriet bik nawh), Sumdâwng le dawrkâi hai chanchin dam. Bandh/Blocade tam zie dam le a dang dang. Kei motora chuong lei khawm ni hran lo a mi ṭawng tam lo hrim hrim pa hin a zo a zaiin ka dawn seng bik ta nawh a. A hril hai chu ka hriet chieng a nih. Mi’n dawn hai sien khawm ka la hril thei vawng. A hril pei chen chen hril lem el dingin kan thla zalên lem el a nih. Ka lungrilin “Aw, Moneypur,” tin ka bâwk ka nam ta lem a.

Minister le MLA hai khawma an sin ding ang an thaw naw thu dam a hril a. Mipui hmangai tak tak chu ni hai sien hieng el hi ni bîk naw ti niu, a ienga ram lien bêk bêk in awp khawm ni lo dam a mi ti thuok bawk. Minister hai khawma an thaw ding ang an thaw naw chun mipui hai khawma ei nawr el hlak annawm ti hai dam chu ka hriet sa vawng khawm nisien min a hrila an hril pei na na na chun to ṭawkin ka ngaitlâk pek ringawt a. Manipur a tribal hai hi thilthaw thei tak tak khawm in tam, Central le Army a hai khawm position insang tak tak chel khawm in um nuol bawk. Abikin, Army a hai lem hin chu Manipur mi in tam taluo ringawt. India ram ta dingin nasatakin sin in thawh a, chuleiin Central khawma in ram ta dingin bat tam tak a nei a nih a ti chu andik le diknaw thu ni hran lovin lo amenpui anhawi hle. Amiruokchu, nangni lekhathiem le a bengvar hmasa sa ramdangah in suok pei a, in ram chite khawm hi suk hmasâwnna dinga hma la tum um lo cheu a ti ruok chu to ṭawka ngaitlâk chi a ni nâwk thung. Nangni sin ṭha tak neiin hmun dangah in um a, tû ngirhmuna khawm hieng el hi in na. In nauhai, in tûhai chena in ngirhmun ding hi ngaituo ve ro tiin nauhai zil takin a mi zil mani ka ti deu thaw a. Kawngkhat ngaituo chun indik ka ti ve ang reng bawk. Education tieng le thil dang danga khawm ei thaw ṭha hle laizingin, ram dang hai ngaituo chun ei develop hrât naw thu hai dam ka ngaituo neu neu a. Ama khawm chun nasataka an vawi ve thu hai a hril el khelah, ei ram siem ṭhatna dinga hma a thei tâwpa lâk a tum zie thu hai dam a mi hril a. Ngaizâwng a lo nei leia a hril mani ding lem chu ka hriet nawh a. Manipur nunghak nei ka ta, thei tâwp suoin hma lang ka tih, journalist khawm ka bawka tuta ka thil hmu le hriet hai khawm hi news paper le interneta hai ziekin central chen dêng phâk dingin insuo tum ka tih a ti nghe nghe bawk a. Kei hlak chun, a ṭha’n nawm, nei mawl la I tarpuhai sungkuo chu I thei tâwpa siem ṭhat I hung tum ding ana ka ti pek ringawt a.

Kei vâihai hma a tlâwm tum ngai lo, an ṭawng lâia ka sêl hne naw khawma thil danga an mi tluk lo zie inlang tir tum ṭâl ṭâl hlak pa hi tuta ṭum chu ka tlâwm deu rieuin ka hriet chu tie! Kan sinthawna le kan inchûkna hai dam chu khêl hrila ama nêka insang zuk hril dan um chuong lo puchu! A hmêl en nêk hmanin education background khawm a lo nei ṭha bawk a nih kha Vâiphak pa kha. Journalism ah master degree a nei el khelah, MBA khawm India ram puotienga zo ngat kha a lo nih a. Manipur in MLA ei nei zat a min dawn chu kei mi bengkhâwnglo pa hin awlsam deuin zuk hril el thei ta rêk lo me! A hmatiemin, Constituency ei nei zât hai dam ka la tiem tê teh a ka la hril thei ṭawk ta rêk! Manipura hi kum tam tak ka um ta naw leiin thil hi a lo danglam pei leiin a sûng thu hi ka hriet lâwm lâwm ta naw a nih ka ti pêk a, a mi hrietthiem le thiem naw chu ama ngaidân ni ve el ta sien. Puotieng mi’n ei ram an mi hung siem ṭhat pui tum lâwm taluo khawm ni hran chuong lovin, a thil hmu le hriet hai siem ṭhat tuma ziek ngeia hma zuk lâk sunzawm a tum tê chu ka lungril tak chun ka lâwm ve tho a. Vâi dingin a bengvâr khawp el ka ti lungril deu a. Chuongchun, zân thimtham hnuoiah, mi danghai an in vawng hnung chun kan la so bal bal zing a. Kan tukver hlak chu khârchîp thei la ni chuong lo chuh, hruol chu ka chela ka kei chîp deu zing bawk. A vâi hnu ramah, thâwk khat imu suok ta hnung chun, “Ka hming Solomon a nih,” a ta a mi chibai a. Kei khawm chun, “Rama ka nih,” ka zuk ti ve chu lo man thiem ta rêk lo. Hindu convert I ni dam a mi ti a. ‘Drama’ maw dam a ti thuol bawk. Kei, mî lâia ka hming puma an mi ko chânga ngai aw zat ngailo pa hlak hin ka hming tluonsuok zuk hril el tum chuong bawk lo. Tienlâi chu hming puma in ko hi inditsakna dama an ngai hlaka chu tûlai a ding chun a lo ni kher ta chuong naw zie dam a min hriet suoktir pha nghe nghe a. Ama chau an nawh, ka ruol hnam dang hai bula ka hril po leh ka hming hi chu an buoina hlak hrim a nih. Vai hai kuomah ka hril leh Hindu convert an mi sawn hmasa tak hlak. A ṭhenin ‘Drama’ an mi ti a, ‘Grama’, ‘Lama’ mi ti khawm an bo chuong nawh. Iem hril chuong ei ta, mi’n an lam thei naw tlat chun! A tawpa chu, “Râmâ ni lo, Drama khawm ni bawk lo, Rama ka nih,” ka ti pêk a, a hriet thiem chu ni awm tak a nih kan in mangṭha thei ta hrâm a. Kei khawm chu, mî vâṭhute hai inhawi tina ding ngaituo leiin, ka tukver inkhârchîp theilo chu hruola khitin Guwahati chen in lo meng bawk si lovin kan kei tlung der el a ni kha!

Guwahati:

15^th January, 2013

Lampui Thar

Kumthar ei zuk chuongkai a, ei thil tawnghai a thar a hung nih a. Iengtik khawtika ei la hmu ngailo Ni thar hai ei hmu a, ei hun tawnghai khawm a thar vawng el a nih. Ei lampui hrâwhai khawm chu a thar a hung ni tah pei a. Mi tamtak chun, “Kumthar a na iem a danglamna a um chuong rak lie? Sin pangai thaw nâwk ei ta, hun pangai, hmu pangai, fak pangai, a ngai ngawt a ngai ngawt tho ding chu iengkhawm a danglamna um chuong nawh” an ti hlaka. Ngaituona thar raklo le a Krismas khawm chu mumal taka hmang chuong lova, a Isu nêk nêk hmana Ngaizâwnghai lungrila sietu ta ding chun ti âwmtak chu a ni ve tho. Krismas hlim le lâwm taka hmanga, lungril Bâwngina Lal Isu insieng thar tirtu chu a result hmu thei a ni hlak. Chuonghai ta ding tak tak chun an nawm Kumthar ei chuongkai hi Lampui Thar hrâwna ding chuh! An niha thuneitupân hma a thuoia Ama thuoina angtaka zuitu chun tû inchûktir khawm ngai lovin Lampui Thar hrâw ding a nih ti an hriet ngêi ngêi hlak a nih. Ngaituo nuom zâwng hai a dang tah a, thaw nuom an dang zo tah a. Fena le khawlâi lêng dânhai khawm an dang ta hlak a nih.

Pathienin Joshua kuomah, “...kha hma khan hi lampui hi in la hraw ngai si nawh a...” a lo tih a. A ni takluo ngei el, Kumthar ei chuongkai hin lampui ei la hrâw ngâilo Lampui Thar ei hrâw chu a lo ni takluo ngei. Amiruokchu, lungril thara Krista in Lalna a changna hai chau naw chun Lampui Thar hi an hrâwfûk chuong nawh a. Hrâw khawm an hrâw thiem ngâi bawk nawh. Hi Kumthar hin ieng ieng am a mîn hersuokpui ding ti ei hriet si nawh. Lungngâina ni dâm a hungtlung pha chun, Krista neitu tak tak naw chun a hrietthiem ngai nawh. Hieng ding chau hin mawh!? Hieng ringawt hi mawh!? Isu chu ka theitâwpin ka zui ve sih a! tiin chier intluokna ding an zawng nâwk el hlak.

Thaw tûm hi Kumthar ei hmang mêkna dinga hin Lampui Thar hrâw tum seng ei tiu.Hieng ang hun mi thuoi tlungtu  Pathien châwimâwi le inpâkin, lungril  thar leh. “Hi Khawvêl dân ang hin um naw unla, Pathien ditzâwng a tha le lâwmtlâk le thafamkim chu in hriet chieng theina dingin, in lungril a thara umin, hung danglam lem ta ro khai.” Rom 12:10

Guwahati: 16th January, 2013

Fimkhur Ei Tiu

Kha hma deu khan sms pakhat ka dawng a. Chu sms a chun, “I GSM number hin BBC Lottery draw ah Us Dollar 1,00,000 a man. I prize claim I nuom chun (e-mail) a hin I Address le phone number hung thawn rawh,” ti hi an ziek kuou a. Ni dang khawm hieng ang deu hi sms chu ka dawng râwn ta khawp el. Amiruokchu, iengah ka ngai naw leiin tiem khawm tiem chuong lovin ka delete pei hlak a. Hi tuma mi ruok hi chu iemani ti takin zuk hrietchieng nuomna ka nei tlat el. A san khawm ka hriet chuong nawh. Pawisa ka dit taluo lei khawm a ni hran bawk nawh. Ieng angin am response an mi pêk reng reng tiin a zingah chun e-mail ID an mi pêka chun ka Hming le Address indiklo ka zuk thawn ve thuoi a. Ka phone number ruokchu a tak tak ka hril ve thung.

Darkâr khat khawm tling hman lo chun ka mail chu an hung reply nghal. Hming tehlem le Address indiklo bâk kha chu iengkhawm ka thawn naw lai zingin, I prize I hung claimna mail kan lo hmu a tiin thu ramtin ramtang an hung ziek khawm vêl a. Mail a chun file pahni an hung attached sa bawk. An hung hril dan pei chun, file pakhat an attached kha Passport scan copy a nih a. Khawlaia tu Passport am an lo lâk pek ti lem chu ka hriet bik nawh. Chu Passport neitupa chu zingah India a hung ding a na I prize hung inhlân ding che in, kum upa tieng deu an ta leiin a thu tha deuin lo zawm bawk rawh tiiin instruction an mi la hung pêk ve bawk a.

A zinga zingkar chun phone call ka dawng nâwk nghal. A mi calltu chu India number a la ni vêl. Saptawng kha nal deua hmang a tum vel a. A tawng khawm hriet thei mumal an nawh. Tuhin New Delhi ah ka um tah a, I prize ding ka hung châwi a, Airport Pass ka lâkna ding emergency in Rs. 20,000/- ka mamawa I hung ngaituo ngai a tih a hung ti vel a ni chu. A ieng Airport Pass am an tah a hril ka hriet bik nawh. Chicago anthawka New Delhi zânkhat thil thu a hung vuong tlung nghal a ni leiin Airport Authority haiin vuongna nêka hrât lema a hung tlung leia Airport a suoksan an phal tanaw mani ding chu ka hriet bik ta nawh. Thil ramtin kan hril pei a, kan hang inbiek sawt deu deu chu a saptawng hmang nal khawm chu vâi saptawng deu deu.

A tawp a tawpa chu, ka thaw theinaw ding ti chuong lovin sin ka hau leiin iengkhawm ka ngaituo hman nawh, ka account number peng ka che a hung deposit el rawh ka ti chu that rawh ti hran a ngai nawh, a phone a off hmak el. Kha phone no. kha tuchen hin call suok pawp an ta nawh. Vaihai mi hlem mei mei ding chi ka ninaw zie hrie sien chu hung thaw laklaw lo ding kukha a na. Lungsiet a um kawng khat ta lem bâk el. Sim Card man a sêng thlâwn bawk, Cyber hmang man a tam lem chun chu khawm chun iemanizat sêng bawk a ta. Zuk inbiekpui thei nawk lang a seng ang hu bek zuk pek mei mei ding.

Ei tûlai khawvêl hi a changkâng tah a. Misuol le mi hlem mei mei pawisa lo an tam ta bawk. Technology tienga hma ei sawnna hi mi thenkhatin advantage a lain mi tamtak chu an hlem nghek nghek hlak. Tuta ka hril ang kher naw khawm hi tamtak a um a nih. Kei ka e-mail a ngei khawm hin hieng ang thlûr deu hi ka dawng inzing ut el. Cococola, ieng LA LA mani company hming hai haw a mî hlem tuma thang la tam tak an um. Kei khawm hi ka thil tawng zo hin internet ah ka zuk check chun a sang a sing tel deuthaw hieng anga harsatna nei an experience hai lo share ka hmu chu tie. Chuleiin, khaw he! Mi han an mi hlem hma hin lo var khal ei tiu. Ieng anga company ropui le lien hming khawma sms amanih e-mail a khawm hieng ang thil hi mi hung thawn hai sien, kha Lucky Draw/Lottery a khan ticket la a thangna ei nei a ni ngawt naw chun awi lo hrim hrim el ding hi a lo nih.

Guwahati: the 28^th July, 2012

HPC(D) Hai Silai Intungna Ah Ka Fe Veh A

Tarik 24 January 2012 khan inhmaw mangkhêngin kan sinthawna hmuna inthawkin Sarusajai Stadium, Guwahati panin ka ruolhai pahni leh kan inkhâw phei a. Mihai angin thâwthei tak tak nei ve naw inlakhawm a hmuna um na nâ na chun ei Hnam Sipai haiin thi le thau inpawla an sinthâw râ sengkhâwmna dinga hun pawimaw tak an hung hmang tum chu va uop ve hrim hrim nuomna ka nei tlat a. HPC(D) Assam Region Cadre 60 haiin January 24 pha Guwahati ah Silai intungna an nei ding ti chanchin ka hriet hlima inthawk khan a dama ka dam phawt chun a hmuna va fe ve dinga thutlûkna ka lo siem ve ta hrim hrim kha a na. A hun le hmun ding chiengtaka hrietna ka neinaw leiin ni 23 khan sinthaw inhâwmthaw tak pumin chanchin hriet theina ding awm ka hriethai chu ka en suok deu phuor a. Ka hmu chuong naw leiin a zingah chanchin hriet hmasatakah fe tho tho ding tiin intieng kan lawisan tah a.

Ni 24 tûka ka sinthawna hmun ka tlung chun ring nêk hmanin a lo inhnu tah a. Chanchin kan hriet dân lem chun programme khawm an tan ta hiel ni awm a nih. Chuongchun, inhmaw mangkhêngin ei Sipaihai silai intungna hmun ding tieng chu panin kan inthawk suok tah a. Office motor a remchâng a lo um naw bawk leh, iemani chen Autoin kan tlân a. Chu zoa chun, Bus intar taluo ringawtah kan chuong nâwk a. Chu khawm chu pawi ka ti hran chuong nawh. A ienga mihai anga silai châwia ramhnuoia tlânlût ve ngam khawm in ni chuonglo chu! Tlawmngâi pâwl han an sinthaw râ an sengkhâwmna ding lampui ngaituo a hun an hung hmang ding lo va uop theina ding a ni phawt chun Lâwi chungah khawm nisien fe tho tho ding tiin ngaituona dâm chu ka nei neu neu a. Amiruokchu, chuonga Bus a kan chuonglai zinga kan ruolhai  phone call ka dawng chu lâwm a umnaw kuoi tawp el. “Hunser chu an zo tah a, an Silai intung hai hmu thei vawngin a la um a. Chun, ei Unauhai khawm an la um tho, in nuom chun la hung tlung tho inla,” tiin an mi hung hril a. A feha fe ta laklâw chu, thawthei ei neinaw khawma ei Unauhai hmêl bêk ei va hmu hrim hrim chu a tha an nawm tiin kan la fe ta pei a.

Hun iemani chen hnung chun a hmun chu kan tlung ta khawng khawng a. Ka hang ngha kuol vêl chun Sipai uniform hâk ka hmu râwn khawp el a. Ana! Karei! Ta lâwm lâwm! Ka ta, ka lungril ngaituona a chun thil ramtin ka sungtuo neu neu a. Ei hnam hai mi 60 an ni chun midang hieng zozai khawm hi a tuhâm an ni ta ding chu aw? tin ka ngaituo vung vung a. Ka hang belchieng takluo chun ei Sipai hai ruol hin Pâwl dang pariet, anrêngin pakuo zet khan Silai an lo intung ve kha a na. A militants number hril ding rala lem chu mi 676 lai hiel an nih.

Ei Sipaihai ka hang en kuol vêl khan an hmêl ringawt khawm suong um ve tak chu an nih. A tûhai hîm aw an ni ding an thuoituhai deu ti a ngaituona le thangkawpa mit ka hang inlên vel chu a ding âwm ka zuk ring hriet el thei hran nawh a. Asanchu, an inruol deu phuor lei a nih. A nakie deu chun mi pahni pathum vêl kha hmâi fel deu, bengvâr hmêl tak le inzâum thawkhat deu kha ka hmu a. Aw, hienghai hi an râwituhai chu an ni âwm hih tiin ngaituona ka siemfel tah a. Tukhawm lem chu kan biek râwnpui hran chuong lêm nawh. Mi lâia tawng tlâwm taluo le mi nello taluo khawm hi chu aw! ti’n ka mizie lâia thanaw tak chu ka lungrilin ka dem mawl mawl a. An thuoituhai chu figure le piengzie en ringawt chun suong chu an um hmêl rak nawh. A kum zâwnga khawm an nêka senior tak tak um ve bawk an tih. Amiruokchu, an hmêl zuk en ringawt khawma inzaum takel an nih. An remruot dân le ngaituona an nei dân hrima inthawk khawm hin mi bengvârtak chu ni ngei an tih.

Ei Unauhai ruol hin Group dang 8 hai khawma Silai intungna an nei veh a. Union Home Ministry in silai pum chun tûkhawm inbiekpui ta lo ding a ti le inzawma silai intungna hi an nei tâwl a nih. Hi hnunga hin Sawrkâr le inbiekna an nei sunzawm pei ding ni âwmtak a nih. Hi hunser hmangna a hin Union Home Minister Pu Chidambaram khawm a hung thang nghe nghe. Ei Unauhaiin  Memorandum an pêklût hai chu hieng ang hi a nih:

1. Autonomous Council
2. Restructuring of 6th Scheduled to include Hmar inhabitants areas
3.Tripartite dialogue
4. General amnesty to arms & civilians
5. Relief and rehabilitation package

An memorandum pêklut khawm hi a khawhnunga ka hriet nâwk chau a nih. Ei Sipaihai hin Assam Sawrkar a hin thil ngiet an nei hrim hrim am ani aw? ti’n silai an intung ding ka hriet hlim khan ngaituona ka lo nei vêl mei mei a. Amiruokchu, chanchin ka hrietchieng hnunga ruok hin chu thil thaw âwmtak an thaw niin ka ngai. An thil ngiet hai hi hang ngaituo chieng hrim hman unla, Autonomus Council dâm hi Assam sunga na nâ na hin chu ei phu ve hlie hlie in ka hriet tho. Hieng points an târlanghai po po ei chang hnunga hamthatna ei dawng dinghai ka ngaituo châng chun kei mimâwlte khawm hi lawmanin a mi suksip hlak. A hrim hrim thuin, Assam a hin ei thuoituhai thahnemngâina zar le an inrimna zârin Hmar MIL khawm Graduate level chena inchûk theina ei nei tana. Chuleiin, chuong nêka hamthatna insâng lem khawm ei la chang phak ve pei el naw ding am a ni maw?

Hieng ang kawnga kher hin chu kei mimâwltak hin chipchier taka ziek vawng chu thil harsatak ni mei a tih. Amiruokchu, hienga Silai meu intunga hma lâk zawm pei ei tum tah si si hin chu puitling ngei dinga thang ei khaw nuom a um takzet a nih. Ei thil ngiet hai ei hmu theina ding hin tha le zung khawm tamtak ngai a tih. Ngaituona khawm fa nasâng a ta. A sin inrim pâwlhai chu harsatna le buoina khawm tamtak tuok ngei an tih. Ei hlawtlingna ding hin tûm pawimaw tak tang a ta leh? A Sipai ramhnuoia silai puta tlânlûthai nêkin ei hnam sunga sawrkar milien deu, state le central level chena voice nei phâk chinhai dâm hi an pawimaw lem el ta dîm chu? Mipui khawma thawthei ei nei ve bawk chun an lang. A khawtieng tieng khawm support ei inpêk tawn a pawimaw takzet a nih. Nakieleh, thiltha thawa  inngâiin, sum le pai le ngaituona tamtak seng hnungin ei thilthaw hi takchang lovin a zûvâ pal inlau um tak a nih. “Aw kan Hmar Ram” ti’n function ei neina taphawtah insanmarin sak uou uou hlak inla khawm, kan Ram tiha inhrosakpui ding nei tak tak mang lo hin hnam dang haiin mi chîmral pal hlau an tih. Selut hnunga Sedai kei hi thil harsa tak a ni hlak kha.

Guwahati: 9^th Jan., 2012

Ka D'te Raita: Tak Chang Mawl Sien

Kum iemanizat liem ta khan venga inthawkin kerala panin ka ruolpa leh Rajdhani Bus ah kan intet suk bau bau a. July thla khang ti khaw lum mangkhêng laia ruo hung sûr a thlifim hung hrang hieu hieu hai dam te kha thil nghawk um lo laia tiemsa chi chu ni ngei a tih. Guwahati vawi iemanizat lo fe ta hlak lang khawm Train Station dam te kha ka pienga inthawka ka vawikhat hmuna a lo ni ve el a. Khanga ka ruolpa Thadou tlangval bengvar hranpa taluo lo (in ti bengvar ve fût) kuomah ka thil hmu a mak ka ti le ka ring nêka danglam a lo ni zie hai theipatawpa ka hril khum laia in ti iemani deua a nui inzatnaw sa a a pê sat lai hai dam ka hang ngaituo kir chun khawsawt chu a lo um hranpa bek bek nawh.

Zingkâr dar 5:30 a rel a hung inpût vung vung khan mi kei har naw sien kan Train kan missed ding hmel hrelo khan khang ti lawm khan mi ram eee ti lo chun kan imu kukha a lo inhnik chu a na. Khanga a lum taluo ei pang khawm têl innâl ang ela innâl puota ei um lai, tawng ngaina khawm um derlo lai khan tawng ri hlak chu ngaitlak senglo nakâwr ah a lût zing. Nithum pumhlum chuong zo pha tlung chau ding a nih ti lem lem chu a ngaituo a ngaituo chi khawm an nawh. A rel ri chu thukhat, a mihriem ri leh, ka ruolpa tawng pei leh, fakthei zawr, kutdaw hai hlak chu chatlak lovin an hung inlawn zing bawk. Vaihai ka hmu peinaw hmel hrelo hai chun kan bula inthung hai hlak chun a mi lo biek sen bawk. Vaihai biek nek chun zuk rau khâwng ka nuom lem zie kha hrie ni hai sien chu khang lawma tawng mawi kha hmangin mi bie lawm lawm biek naw tawp an tih.

Khaw lum taluo leia tawng pei lo le um ngaina takngiel khawm um lo lai khawm ei ngaituona zawng chu nakâwr ah a lo inleng zing kha a lo nih a. Khanga ka ruolpa’n Malayalee nunghak hai chanchin a mi hril khan chu hohlimpui em naw lang khawm a thil hril hriet dingin ka nakâwr khawm a par sawk sawkin ka hriet hiel a. Malayalee nunghak hai felzie, ngainat an umzie dam le an innocent zie hai a mi hril lai khan chu ngaituona a them naw thei nawh. Northeast mi, abikin eini mi hai lem hi chu an mi dit khawp el a tih a. (an mi dit nasan a hril hai kha chu a then chu hril mei mei lo chi ni mei a tih, Haha…). A then chu hâng ngainobei tak tak, thenkhat hai chu piengnal tak tak le ngaituona takngiel khawm fa ram thei an nizie thu a hril lai lem khan chu a hril thiem lei hrim hrim khawm ni hran loin, ngaituona thazâm a fang hne leiin Guwahati a vêng ka ngai le ka khawsawt taluo leia kir nawk ka tum lai kha kan sir ram ram el.

Ka thu hriet chu a ngaitlâk inhawi tieng vawng a lo ni hran bîk nawh a. Khanga a conclusion a Malayalee nunghak hai chu inkawppui lo dinga fimkhur ding a nih a ti kha hriet zinga zawm nuom hran lei bek bek khawm ni hran chuonglo chun nakâwr a lûta hrietna mi pe ta chu theinghil el chi a lo ni bîk ta nawh a. Eini tieng le ei khawsak dan inang naw zie a hril hai dam kha lungril a hin a um zing naw thei nawh a. Anni hai chu a nazawng in eini tieng angin nuhmei le pasal an inkawp ngainaw zie hai dam, inngaizawngpui khawma mani inhremna chau a nizie ama experience anthawka a hril hai chu hriet zing naw ruol an nawh. Kei anga mi pakhata lungril pe ta laklaw chun midang hai ta ding a hmun nei ngai ta lo ta ding chun ngaituona pêk tam lo chu a hadam tlak ding zie hai khawm chu ka lungphu inphu dat dat hai hi a min hrietchieng zuoltirtu an ni hlak a.

Kan fena ding hmun tlungin College hai khawm chu kan kai tan mêk tah a. Thla hni khawm a liem hma chun keima a hin thil danglam a um a nih ti chu tu mi hril khawm ngai lovin ka chieng tâwk hle chun kan hriet. Kei Hmar pachal, hnam dang hma a tlâwm ngailo ding, nuhmei khawm vawikhat nei manah hmar ngei ngei, hmar a khawm chuhai (…hril awilo…haha.) hnam ngei ngei ti a insan mar hlak pa kukha Malayalee nunghak hmeltha zunah ka lo inuoi zing kha lo na. Kha Asst. Librarian hmelthate, ngaituona po po fa ram theitu kha khuonga South India tâwp râwt a khun zu tawng ka tih ti reng reng ka lo ngaituo lâwk ngai nawh. A hmel that zie le a ngaino bei zie hril suok ding chun William Shakespeare ka Ukil dinga ruoi takngiel ka nuom hlak kha a na. A dung khawm chu kei pa hleitling tha zet zawt nakawr chen phâk a ni leiin khawlâi khawm mi insit a hlaw ngai ka ring nawh. A sakhmel ka enin lung lawm a a kim a. A mit meng a fel in a fie tha hle a, khang ang mit meng nal kha ni naw nim mengmawi ti a an lo hril hlak chu!!! A biengki sen tâwt le an nui pha a a biengsum inkhur sak hlak hai kha lungngai lai khawma lawmna mi pe theitu ni ngei ngei a tih. A figure nal zie khawm chu hril hin a phâk naw a ni tak. A pangti hai khawm an no tha in ngaituona hi nitin, darkar tin, second tin hin a fâk ram tul tul el chu a ni deu tak. Milai a um khawm a insit a um naw taluo. Ama le kumtluonga lêng hmunkhat ding ni inla chu, Katrina kaif hai chu ka êk ei ti nuom el ding. A bul hnai lai a um an hawiin a mitsir vawikhat mi mel khawm chêng tam man a nih.

Chuonga classmate em ni naw inla khawm college hmunkhat a umkhawm na na na chu nitinin inhmu hun a hung um hlak a. Ama zarin Library ka lût râwn pha dam kha tuchena lawmna suk tam tu chu a ni takzet. Ring nêk tak chun ama khawm a mi lo invawi rûk rieu chun ka hriet hlak a. A tak tak am, ka ngaituona hrât lei chu ka hriet bik nawh!!!

Hun le nihai hung inher peiin, nitina inhmu a an ngâibel khawp hiel a va vir na na na chu kan hung inpaw ta deu deu a. Theipatâwp a lekha tiem nêkin ka D’te bul a hun hmang chu thlakhla lo thei lo a hung ni ta pei a. Ka D’te hi aw!!! A sakhming khawm ka puongzar nuom lo, a hming ka lam pha pha sikinhning in a mi tet tum el hlak hi a hming vawikhat la zuk lam nâwk ka tih:: Ka D’Raita. Chuonga kan hung inpaw deu deu hnung chun a hmel en nêk hman chun nel a lo umin ngainat a lo um khawp el a. Inrinni vawikhat outing a kan feh a Kovalam Beach a tui kan va cheng mawl kha aw, thei sien kha lai kukhan bâwkte khaw a ka damsung hun hmang ka nuom hiel. Ama hlak chun nitinin a mi ngaina tuol tuolin ka hriet hlak a. Hla phuoktu’n “Nitin Isu ka lungrilin ka hmangai deu deu a…” a ti kha chang chawiin nitinin a mi hmangai deu deu ding a nih ti hre le beisei pum zingin ka vir lawm lawm hlak a.

Kan in kan inhnâi khawm kha a Khuonu remruot a ka ngai hiel hlak a. Kan in hluona bul lai an dawr zan a le châwl chang a nghâk hlak ka hriet kha dâwr fe inhawi min titirtu chu a lo ni hlak. In tuolbawm le College hmunkhat a kâi ta châwk chu a sung hai khawma kan umkawp chu ngai makin an ngai chuong nawh a. Chuong chun a ni tel chun kan hung inngai deu deu pei a. hmangaina biethu inhlân em naw inlangkhawm “I TA, KA TA” ti um thei bik lovin kan thil nei hai khawm chu kan lo inphal tawn pei ta zing kha a lo nih a. Hmangaina biethu hang inhlân a duot taka hang pawm vawng vawng nuom hle hlak lang khawm kan sûm thei lei hrim hrim ni lovin ka thisen hrâtna hin a phâk naw a ni deu tak. Kei a ang bawkin hope mitmeng mi pe ve hlak sienkhawm a thupui chu ka lûtpui thei ngai lul nawh. Ka ruolhai chau eeeee ti loah ama Raita, ka hmangai ngâwi ngâwi kumtluonga leng hmunkhat pui dinga ka thlang ngei khawma a pa nawh an mi ti ding chu lungrila hrezing pumin Khuonu’n hun tha le remchang lem a hung hersuok ngei beiseina mita thlirin ka nghak ve tawp el a.

A birthday June ni 10 a hung inhersuok chun College khawm kan châwl tah a. A mi fiel naw khawm a va thang ngei ngei ding ti a kan sanmuk lai tak chun card meu hung chawiin a mi hung fiel leiin hi hun hi ka sungrila mei anga mi hlieu rawp hlaktu phuo suokna ding a Khuonu ruot ngei a ni hi tin thuthlukna det tak ka nei nghal a. Zing nâwk el a châwl hmang a vêng a ka suoksan ding dam le, ka hung nâwk pha thil a danglam ta ding hai dam chu ka ngaituo neu neu bawk a. A sung han a pa ruolpa nau sumdâwng mihausa America a khawsa hlak leh inneitir an tum deu thu a mi hril hai dam chu ngaituona sukbo map maptu a ni hrim a. A sung han an ti chun a nuom a nuomnaw thu hril thei lova a nei a tul ding zie chu mi hril naw sienkhawm kumkhat meu ei khawsak ta hnung chu an hnam dan hai khawm chu iemanizat chu ka lo hriet ve ta tho a. Chuonga a birthday hmang a fe ding a thafân em em a kan siem lai chun hmatieng thil um ding hrie lo chun ka lungril chu lawmna in ka sip rûk rieu a. Ka thei tâwp a nalin kan chei a. A birthday gift dinga suna bazaar a ka van châwk chu ka theinghil inlau taluo ringawtin ka la hak hma hma in ka coat mansa a ka thun dawk a. Perfume rim tuihnai tâwk tak in the khumin pârte châwi sa bawkin an intieng pan chun ka fe phei ta vang vang a.

An in ka zuk tlung chun kan siem sâwt lei hrim hrim ni chuong lovin, ka lungrila mi turtu nasa bawk, hawphurna lientak ka nei bawk lei kha ni ding a na, a hunpui tak an lo hmang zo hiel tah a. Inthlahrung taka ka hang lut lai chun a nu’n  tawng mâwi em em a “I hung naw ding ka sawna, I ruolnu khawm a lo beidawng hman vang an tah,” a mi lo ti laia anzanâw sa a pe tet puma lungrilin “Ka ruolnu chau mawh? I makpa pa ding ka ni hi I hriet naw ni???” ti pum a Raita tieng pan a ka hang insu phei det det laia a mitmeng mâwi sieua a mi lo mel mawl kha chu VAL hi ka tha zawi rawng rawngin ka hriet. Dawl zawrin ka zawr a ni tak. Khanga midang hai an tin zo hnunga la tin ve lo dinga a mi thlem le inchunga kâi ding a mi fiel ding ti reng reng kha ka lo ngaituo ngai nawh. Inchung kaina step kan hraw suok tep ta khawm a ka mang am a nih ti a ka bawk vawihni lai hiel ka la chum a ni kha.

Inchung kan hang kâi chu insung nêk hmanin boruok a lo zângkhâi lem a. Thla var zân a lo ni bawk, khuo khawm anthieng a, thlifim damtê te a hung hrâng vêl hai dam te chu Kerala boruok ding chun inpâm an um hiel a. Kei a nêkin hril ding a nei lem am a nih ti ding deuthaw chun ka bana mi chelin kiltieng chun a mi kei phei a. A mi chelna a pang sa hlat ringawt khawm chun ka sungril fangsuokin ka thazam hai khawm a suklap a. Sikinhningin a mi tet rek deuthaw chu ni kha!!! Chuonga ka muoi chuoi a khuo ka hung hriet fie nâwk chun hmâi intawnin kan lo ngir zing kha a lo na. Bâwk insikin, ka ta a ni ti ni awm fahranin kei khawm chun a kâwngbâwr chu ka lo kuo teng a. Ama khawm chun I vuongna tieng mi vuongpui ve rawh ti ni awm takin ka ringah chun a lo intûl ve bawk. Hei hah!!! Iem ka chang an tah!!! Kei VAL, tiin ka hang insanmar ve bawk a. Iengtinam??? Aw Lalpa mi thangpui rawh iengtinam ka thaw ding? zuk tina hman hlak lungrilah inlang pha ta lo. Chuonga ka zuk ngaituo neu neu lai chun ka hnar tuol chu a hung lum hlat hlat a. Ka zuk enchieng chun a hner sexy deu a a nâl sen tâwt chu ka hner le a tet tuok nâwna inchi khat vel chau kha a lo ni a. A thuok lum hlat hlat a lo phuo suok chu lo ni zing el. Ka zuk enchieng chun a mit khawm chu a thatnaw lei ni chuong lovin Ârpui mitsim a lo thaw hmur hmur a. IENGTINAM AW??? Resolution khawm passed na hman um ta lo chu, a hner le ka hner chu zuk tet tuok ngei tumin thang ka zuk lâk a. A kâwng chu ka zuk kuo det sau sau a. Chuonga ama ang bawka Ârpui mitsim thaw veh a a hner le ka hner a zuk intuok le inruol ding char chun… kil khata inthawkin RAITA??? RAITA??? RAITA??? vawithum lai a hung inri thawt thawt hnung chun kan harsuok ve veh a. Kan zuk en takluo chun a Pa lo ni zing el. Ka hamhai taluo hril ngaina hrielo chu ka lubûr hi an vir chum chumin ka hriet a. Buherkhâwl khitdê ang hielin an ri chum chum…tawng tawng…chu ka hardawk phut a. Zantieng thingpui dawnna dar ri a lo ni zing el. Library hour kan nei zo ta bawk, imu khawp tâwk takin ka in ta bawk leiin lungâwi takin thingpuisen dâwn dingin kitchen tieng chu ka pan ta hnap hnap a…

Guwahati: 4^th July, 2012

PAKHAT ÊK CHE LÂWM ÊK CHE

2009 October thla khan Kerala a inthawkin vêng tieng panin ka hung suok a. Vocation hun ninaw sienkhawm, ka ruolpa damnâw hang thak a ngai leia hung suok ka nih. Sung le kuohai um nawna Vâiram hlataka uma hnam le tawng hmang inang na na na chu kan Principalpa khawma ringzo takin an in chen thak dingin a mi dândê tawp el a nih. Chuonga kan hung peina a chun, ka zuk hril nuom tak chu, Imphal a inthawka Churachandpur pana Bus a kan chuonglâia ka thil hmu le hriet kha a nih. Bus a kan zuk kai fel char ti ding chun pa pakhat pa chîntieng deu hi a hung lâwnkai veh a. A mitmeng hang en ringawt khawm chun a normal nawh ti chu an hriet thei nghal el. A seat a khawm inthung lo chun driver pa hnunglai chun an thungbiel hnâr a. Mîn an biek hlak chun a tawnga tawng hlak chu hriet a hriet thei ni lo. A sêchier vawng a. Bahara an hni hlak chun pêk tum bawk lo. Intumtir ding hlak chun an ngaituo ve ang lawi bawk si. Khâ mipâ zet khan chu mi chu a sukbuoi hne khawp el. A phut hlim khan chu iengah ka ngai rak nawh. Ka nuisan vel mei mei a. Amiruokchu, iemanichen kan hang tlan hnung chun Hmar tawng indak hlawkin a hung hmang el tah a. Chu zet chun chu ka lunglâi a sun dân kha chu a dângdâi ta ngei el. Ka hnungtieng hmâtieng ka hang thlir vel a, mi tawng inhrâm hai ka zuk ngai châng vêl chun Hmar tawng ri âwm chu ka hriet rak nawh a. Ka lungril tak chun inthawk vaka kha mipa kha zuk barakhai rak chu ka nuom khawp el. Hmar tawng dam chu I la hmang vêl a, I khawsaka khawsak dân hlak hih! Nang a leiin ei ruolhai po po lai hin ei hnam chu ei muolpho dêr an ta hih! Hnam dang kârah eini chau kuhi Bus sunga hin Hmar ei um a ni hih. I awmnaw taluo, hieng lâwm lâwma buoi ding che chu ina um la zâl tawk tawk talân, zuk ti tak kha ka nuom deu chu a na. A hmêl ka hang en khan ka nêka kum upa tieng deu a ni lei le ka zâidam theina le nun innêmna po po ka hang sung khâwm khan kan sûmthei hrâm chu a ni khah!!

            A ienga Hmar hnam tadinga thawthei tak tak nei ni hran chuong silo hin hnam feeling hi chu a lo na nuom vê hle hlak chu tie! Midang khawm kei a ang anni ve tho ka ring hlak.  Mi pângâi anni phawt chun. A tar a zuor, puitling le naupang, a tu  tu khawm Hnam chungchâng hril nikhuoa tawngbau nei ngai raklo hai khawm hi Hmar hnam ta dinga thahnemngâi tak tak vawng an nih. Tûhai mani ang deuva hril uor met lem chun hnam ta dinga martar ngam vawng ning ei tih. Ka hrilsuol rak khawm ka ring bêk nawh. Tribal hnam dang dang hai lâi khawm abîktakin eini Hmar hai hin tlâwmngâina khawm ei hau bîkin ka hriet hlak. Siet thatni haia ei insâwmdâwl dân hai dâm. Tlâwmngâina insuo nikhuo hai le thil dang danga hai khawm tu tluk ruol ei ni bîk nawh. A Hnam chu thu khat a lo sie inla, Kristien ei hung ni china lem hin chu inthuruolna le in unauna khawm a hung zuol sau sauin an lang a. Hnam pakhata inthlung khâwma lungruol taka ei umna el khelah, Pathien thu le thil dâng dâng ei sâkhuona le inzûla inchûktirna ei nei hai lei hin in unauna le inthuruolna tha lem a hung râsuok takzet a nih. Chuonglaia ei hriet dinga ka dit êm êm el chu, unau inhmangai ngâwi ngâwi le eini kristien Isu hnungzuitu inti hai hi, mi pakhat chau khawm nisien a nungchang le khawsakin a zirnaw chun Hmar hnam pumpui le ei sâkhuo Kristien hi a muolpho thei a nih. Chuleiin, fimkhur taka hringnun hmang a pawimaw khawp el.

            Hmar tawng hin tawngkam hmang lâr ve deu el pakhat ei nei a. Chu chu, “Pakhat êk che lâwm êk che”  ti hi a nih. Tienlai ei Pi le Pûhai huna an fâk zawngna tak chu tlanglo nei a ni el a. An lohai chu Ina inthawka hla tak tak a nih. Muol hran hranah an nei bawk hlak. Chuonga an lohaia sinthaw dinga an fe pha lamsîra dâm êk an hmu pal a ni chun, a tû êk tak am ti an hriet thei ta ngainaw leiin, “chu zauhai/hitieng zauhai/chutieng zauhai” an ti hlak a. A êk chêtu tak hriet thei ni nghal lo chu, a zauhai po povin a mâw an phur vawng el hlak a ni chuh. Vawinaw vawi intum hman a nâ na, mani êk nilo êk che a intum chu thil lâwmumlo tak ni ngei a tih. Hitaka inthawk hin “Pakhat êk che lâwm êk che” ti tawngkam hi a hung piengsuok a nih. Mi pakhat êk inthlâda leia a zauhai po po an muolpho ang bawkin, nang le kei a leiin ei hnam Hmar a sakhming mâwitak el hi hrilsieta um in a muolpho thei a; ei sâkhuo Kristien khawm hi sâkhuo hringlo le bêltlâk loah mihaiin an ngai thei bawk a nih.

      a)     “Tûlai khawvêlin a phursuok ta hrim hrim a nih.”

 Tûlai khawvêla tawngbau ei hmang lâr êm êm, ka ngâi theinaw tâwpkhâwk le thei sien chu Hmar tawnga inthawka nuoibo tawp ka nuom chu “tûlai khawvêlin a phursuok ta hrim hrim a nih” ti hi a nih. A ni ngei el, ei chêngna khawvêl hi a changkâng ta khawp el a. Technology dâm le a dang dangah khawm hma a sâwn hrât ta hle el. Hieng hmasâwnna le chângkângna hung inhersuok pei hai hin danglamna khawm tam tak a hung phursa pei a. Chuong ang khawvêl changkâng le danglam taka chêng hai hin mi nêka ei khawsak dân va over met le nundân inhmang deu hai khawm hi tûlai khawvêlin a phursuok ta hrim hrima ngâina ei nei pei chu an ta hih! Beidawng umtak chu ei nih. Pawisak khawm hi an hrawl el ni ta lovin a um tanâw lem a nih. Kohran thilthaw nikhuo hai le Thalai activities haia van hmangnaw hlak chun Nunghâk hmu a harsa sih a. Ruol le pai hai lai hun ei va hmang nawk pha hlak chun mi thaw ang ang ei thaw thei nâwk ang lawi sih a.

            Ei society pumpui hang thlirin ngaituona a sei nuom hle. Thalai thuoitu tha tak tak ei nei hai hi Hnam thila dam le organization hrang hrang haia active member le thuoitu fel tak tak ei nei hai tho kha an na. Kohran programmee hai le social gathering nei phaa an khawsak dân an ang ta ngainaw ruok hi chu thil pawitak chu nih.Tukhawm ka sawisêlna a ni nawh. Ka thil hriet ka hril ve el a nih. Khawvêl changkâng taka cheng hai ta dingin khawvêl danglam ang zûl peia in adjust thiem chu thil tha a ni laizingin, mani nina, thaw ding le thawnâw ding chin hai theinghila khawvêl mihai khawsak ang anga nun ei hmang ve pha chu mani mawng hlîm chau ei ni hlak a nih. Biekinah chau nilovin hmun dang dangah khawm ei khawsak fimkhur a tul ding tlat!

            Politics le Sakhuona inkawp tlapa feha thiltha an tlun ding ti a chiengsa um ngâwi ngâwi lai zinga ei zuk belkawp thei tlâwtnaw khawm hi ngaituo tham tak chu a nih. Politics ei hril pha pha leh corruption ah ei ngai a. Ei sakhuo thuoituhai hlaka sawisêlna ding inzen an zawng thuok. Politics le a keihnâwi thil hrim hrim chu bêlchieng tlâk lovah an ngai hlak chu a ni tak. Ei politics khêl dân khawma a zirnaw bawka chu ni ve tho naw nim. Politician hai hlaka Kohran activities hai hrim hrim an mâwphurna puoah an ngai vê thung. Sakhuo thuoitu hai le politician hai dâwkân hmunkhat awt tlâng thei talova an um el dâm hi ngaituo tham tak chu a nih. Hieng ang bet but I tuom vela chêng thalai hai hi ngaituo um tak chu ei nih. Inngaituo thar a hun ta hle el.

       b)      “I ho taluo, tûlai style a ni hih!!!”

Ei chêngna khawvel hung changkângin hma a hung sâwn ang peiin, a sûnga chêng mihriem hai khawm hma ei hung sâwn pei a. Tienlai ei Pi le Puhai hun laia vâi zakuo ti a hâk phâk ding khawma an lo inring ngailo kha ei hung hâk phâk ve ta pei a. Chu chau khawm chu an ta le, tûlai tak lem hin chu dik taka hril chun western country hai le khawm incheina kawnga kher hin chu danglamna ei nei bik chie tanaw a nih. Hieng changkângna lampui ei hrâw mêkna hi nguntaka ei ngaituo chun Chanchintha zâr a nih ti inla chu ei ti suol ring a um naw tawp el. Kum za lai chau liem tah a mihai laia tiemsa ve lo, ramhnuoia ramsa ang chaua ngai hai kha Chanchintha êngin a mi hung sunvar tana inthawk khawvêl vara hung dâk suok ve in, inchûkna tieng le sil le bil hai chen khawm mihai ang hung ban pha ve peiin ei um tah a. Chanchintha zâra malsâwmna ei dawng hai hrethiem lova mani ning ninga nun hmangtu ei ni ruok chun ngaituo um tak ning ei tih.

            Ip set set lova hril chun, tûlai nunghâk tam tak chu thuomhnâw inbel ang reng inbello ang rengin an um tâwl a. Beidawng chu an um tawl khawp el!! Pathien Biekina inthuom dân ding takngiel khawm mi tam tak chun an hriet tâwl ta nawh. Titak êm a chu, Nunghâk mar pungin an thil neihai po po  hmu theia, a kilkâr taka mi chen khawm a tak êm hmu thei ninaw sienkhawm a size hriet thei tâwka mara an hung inthuom hin chu an phâkna chin china pasal um hai chu an intam phien hlak chu a ni hih!! Lal Tawngtaina ei hrila “Suol dinga thlemna a chun mi thuoilût nâwla…” ei ti zut zut a chu Nunghâk tamtak suol dinga thlêmna a thuoilûttu hmangruoha hmangin ei um rawp hlak a nih. Nunghâk ṭhenkhat nâwk thung chu jeans mar tâwk tak el grease an nâla an kei lût mani aw? ti ding deuthaw hi an hung bun a. Chuong khawm chun, inphalam ta nêk nêk hmanin Khawvêl neitu ka nih ti ni awm fahranin an la hung invai par ham ham hlak chu a na. Pawisak khawm hi an hrawl chau an ta nawh, a um tanaw lem a ni hih!!

            Tûlai Nunghâk haiin an uor êm êm, insuk changkângna a an hmang mani ding lem chu ka hriet nawh a (a hming khawm chu ka hriet naw a, ka hriet châk lêm chuong bawk nawh). Kekawr bun ang reng bunlo ang reng, vunkâwr ang deu an buna, a chunga puonbil mani le kekawr dang bun chuong bawk lova an zakuo hmawr an keifuol met hlak ang chi hi a nih ka ti chu. Hieng anga inchei nuhmei ka hmu phâ pha chu Bazar lai khawm la kei ngir tawpa nauhai inchûktir ang taka la zuk hril mâwl mâwl ka nuom hiel hlak. A tûlai mi naw taluo mi ti nuomtu ta ding chun tûlai mi naw ve tak chu ni kan ring tho. Dik taka hril ding chun, hieng ang vunkâwr hi chu ram deina hmunah, thuomhnaw sunga taksa tuom lumna a hmang ding chun tha vê fût ding chun ka ring tho. Amiruokchu, hienga underwear hrui inlang rak, kalak puom deu tul le mawngtam inthe deu thuta khawlâia invai par vela Biekin a hai chena inherlûtna ding hin chu inbêl lo lâw lâw a tha lem hmel. Nunghâk pakhat ka hmu ve nu lâwm lâwm kha ani a mi suk ngei zuoltu chu. Khânga mi tam tak kan umkhâwm lâi kukhan hung bun rêk tang a ta. A figure mihai anga nal ani ve naw kha a hrietnaw mani a hriet nuomnaw lem chu ka hriet chuong nawh. Râlkhata inthawka ka zuk hmu a’nthawk khan nuizat khawm a um naw tieng a nih. Tulai style, mihai thaw ang ka hung thaw ee chu a ti ve ni ding a na. A khûp intuo ziet tâwp hlak chu hrila hrilin a phâk nawh. A kê vawitieng le changtieng inkârtlâk peiin a hung khâw phei ut ut a. A Khûp inhrûtna ruok kha chu an kâwng el dim chu ama’n a hriet ka ring. Milâi ka hung thang ve ti deu chun a hung thung veh a. Nunghâk inthung thiemlo an tihai laia tiemsa vê chi ni âwm tak a nih, a kâw a hung inkâr ngei bawk a. A vunkâwr kekawr kalak kha a hlui tah a an phawn deu tam ani ding an siem dan reng chu ka hriet bik nawh, a kekawrte tiel tak kha anlang vawng el a ni ie! Karei!! Hril ding a vâng bâk el. A tûlai mi ni nuom taluo leiin a muolpho dêr chu ni deu takin ka hriet. Lungsietum ve tak chu a nih. Khâng lâia umhaiin an hmu po leh a sakhmêl mâwina nêk hman khan a kekawrtre tiel tuk kha hmu lien lem ta hlak ding an na. A kei khawm chu ka ni ve tho. Thuomhnaw inbel dâna khawm hin fîmkhur a ngâi hmel khâwp el. “Tulai Style” tiin ei inthiem fâwm pei el ding am a nih?

            India rama insuolluina case tam êm êm el hi Research thawtû haiin an sui dân chun 85% vel chu Nuhmei haiin thuomhnaw inbel an inthladâ leia thil tlung niin an hril. Kei khawm chu chu ka pawm zâwng tak a nih. Dik taka hril chun, Nunghâkin thuomhnaw an inbel a loose taluo le a tight taluo leiin pasalhai ngaituona ah thu tam tak a hril thei a nih. Chuleiin, a thuomhnaw inbel dân rengin zir ngang lo chun pasal ngaituona um tawk tawk a keitho chun an sûmzolo le misuol a tuok pha pha chun thil nuom umlo tak a tawng tâwng hlak a nih. A beiseitu hrim hrim an ni chun thil zawngsak chi tak ning a ta. Amiruokchu, chuong anga thil muolpho tlâk tak tawng nuomlo ta ding chun thuomhnaw inbelna kawngah fimkhur hle chu thil tha a ni hmel. Abîktakin, khawlâi ah le Pathien Biekina thuomhnaw inbelna kawnga khawm hin ngaituo uluk met thain ka hriet hlak chu tie!! Club Hall le Party na hmuna feha va lam par vêl ding ei ni ngawtnâw chun Biekina hin chu armless le vunkâwr hai chau inbel a va lut nawk ding chi chun ka ruot rak nawh a. Biekin pakhata Nunghâk pakhat armless le Jeans mar panga inkhâwma hung lût ka hmu mawl kha a nih tuchena ka lungril ngaituona la sukbuoitu chuh!! Kha Nu mawl kha ieng age a chêng am a ni ding chu aw? tiin ka la ngaituo rawp hlak.

          Aw Hmar Nunghâk hmelṭha, in ti tûlai mi deua incheia invai par vel lai kuikhan, mihaiin I hnungtieng lo nuisan mei mei pal an ti che. Khawlaia min an mi enzui hi tha an mi ti lei a ni ngai kher chuong nawh. Mi nêka mak le danglam lema an mi hmu leia an mi thlir vung vung lem hlak a nih. Thuomhnaw inbel I fîmkhur naw lem chun misuol le insûm thei nganglo hai I tuok fuk pha lem chu la khitdê tâwt an che a muolpho takin la siem ngei ngei an ti che. Inti mi tak êm êmin Bible kepin inkhawma fe ve hlak la khawm, I khawlâi nungchang, I hawiher le incheina haiin a zirnaw chun mihaiin an hmu titak zo zat theinaw bawk che a nih. “Tulai Style a ni hi” ti ringawta inthlanin inthiem fâwm zing el ding am a nih?

      c)      “Mi khawma an thaw hlak  tho, I mi hmangai tak tak chun…”

Tûlai thangthar hai hin Nuhmei Pasalna thil (Sex) khawm hi ei lâk awlsam ta hle el. Tienlai ei Pi le Pûhai hun ngaituo chun ei kâr hla tak an tah. Nûpa ni hmaa sex hmang khawm suolah ei ngai ta nawh a, ei pawisa tanaw bawk. Nunghâk le Tlangvâl inngaizâwng tah chun nûpa nun hmang ngei ngei dinga ngaina khawm ei nei ta nisien a hawi a. Chu khawm chu thawlo ding thawh a inngâi nêk hmanin thaw ding âwm hrim thaw ah inngaina ei nei tah. Ei chêngna khawvêl hung changkâng peiin danglamna khawm tam tak a hung phursa ang pei hin ngâi khawm a samin pawisak hai khawm an hrawl pei niin an lang.

            Co – Habitation, Living Together tiha ei hriet lâr êm êm hlak hi India ramah hin a tam khawp el a. College kan kâi laiin kan ruol han Group Project an thaw classah report an pek chu ngâi harsa ti na tak ka nei a. An research dungzui chun ei rama Co-Habitation tam nasan tak chu North East tieng mi inchûkna tha le thawkna ding beiseia ramriltieng a hung lut hlak hai lei hi a nih an ti chuh!! Kan classah chun North East mi kan tam raknaw bawka, a phut hlim chun kei khawma hrietthiem intak ka tih a, in hmusitna anga ngaiin tam tak khawm ka question nghe ngheh a. Amiruokchu, chutaka inthawk chun kei khawma nasatakin ka study na le vairam riltienga Thalai hai khawsak dân hai ka hmu le hriet anthawkin kan phat bik ta nawh. Lekha inchûk le thawkna neia um Hmar Thalai khawm tam tak Vairamah hin ei um ve sih a, hi kawnga hin ei fihlim chie ding am chu aw? ti hi ka lungrila zâwna lientak a la ni rawp hlak. Hi kawnga kher hin chu kei hi a la hre tlawm pâwltak khawm ni mei ka tih. A kip a kawia hril chi a khawm ka ruot bawk nawh. Nu le Pâhai hmu phâklova vâiram hmun hla taka nûpa ang tawpa khawsa tlâng hai puchu inngaizâwng hai lem chu duot takin inchûl huou huou el naw ni hâm. Hieng ang thil pawrchê le tirdak um em em Nûpa la nisilova Nûpa anga um a, a khaw tieng tieng khawm mani tisa châkna sukpuitling dinga inphal ve ve hi Bible le chu thil inaihal tawp el a nih. Mani inthiemnawna neia fihlîm lova inngaina ei nei chun nguntaka inngaituoha insiemthat chu thil ṭha tak ni ngei a tih.

            Inngaizâwngna kawnga khawm hin Ṭhalai hai ei fimkhur hle thain ka hriet. Ngaizâwng nei chu pawi lova, Bible le khawm ankalna umin ka hriet nawh. Pathienin Mihriem hai hi inhmangai tawn dinga a mîn duong a na. Ei inhmangai tawna, ei inngaizâwng hin Pathien thuruot le Ama mi buotsai dân suk bukimtu ei nih el. Amiruokchu, Nûpa ni hma le ni hnunga thaw ding chi ei thethâwp thiem ngainaw ruok hi chu thil thalo tak a nih. Abîktakin, Nunghâkhai ei fimkhur hle thain ka hriet. Tlangvâl hai laia 90% hin an ngaizâwng hai nuhmeia an nei hmain them ngei ngei an tum hlak. A then lem chun in playpui ding ringawtin ngaizâwng an zawng thûl bawk. Hmangaitu tak tak a ei ngai hai khawm kukha an tisa châkna sukpuitlingtu ding mei mei a an milo kawp khawm a lo ni thei bawk. “Mi khawma an thaw hlak tho, I mi hmangai tak tak chun…” an ti pha pha thangkhaw a harsa hlak a ni kha. Nunghâk hai ta dinga bengvârna dinga hriet ve mei mei chi chu : Tlangvâlin Nunghâk a nuom a ninga a kuoi her thei chu nuhmeia nei a nuom ngai nawh a, a I them theilo nu bawk kha damlaini khalpui dingin a thlang lem hlak. Chuleiin, hmangaina chu thilthaw a van langsuoktir kher khawm a ngai nawh a; sungril taka inngainatna le ringumna hi a pawimâw lem a nih. Nunghâk hai khawm hin ei zir ve tho hlaka khawm ning a tih. Tlangval haiin khawvel nuomsak tâwlpui ding chauva an hmu rawp che chun inngaituo fêt a ngai tina ning a tih. Chanchintha zâra khaw êng hung dâksuok phak veh a, khawvêl changkâng pei hung intem vehin, danglamna tamtak hung tawng hriet vetûhai hi a mi dawmsângtu Pathien ropuina pe lova mani nuomsakna ding chauva khawvêl hmangtu ei ni chun ngaituoum tak ning ei tih.

Thu Khârna

            Khâ hmâ deu lai khan Mobile SMS News pakhata inthawkin thu pakhat ngaituona them deu el ka dawng a. Chutaka a thu inziek chu “Khawvêl danglam zûl peia nun hmang ding ni lovin, Pathien thu danglam theilo zûlin khawvêl danglam peia hin nun ei hmang lem ding a nih” ti hi a nih. Nguntaka ka zuk ngaituo takluo chun, ei chengna khawvêl a danglam nasat takzie hai nasatakin a min hrietsuok tir a. Khawvêl hi a changkâng hrâtin kawng hrang hrangah hma khawm a sâwn ta bawk a. Hieng changkângna hai hin khawsakna a khawm danglamna tamtak a hung hersuok pei a. Hieng ang lâwm lâwma khawvêl changkâng, thâwk le khata khawvêl kiltin kiltanga umhai khawm awlsam taka zuk inbiekpaw zung zung el thei tah a ka cheng ve phak el hi ka ngaituo chang chun vangnei kan ti tâwp thei ngai nawh. Amiruokchu, Khawvêl danglam mêkin ka Thalai chanpuihai a lênhmang mêk hai ka hmu châng ruok hin chu lungril a na in ngaituona a sukbuoi naw thei ngai nawh. Khawvêl changkângna le danglamna hai hmang thiemlo hai hin chu Pathien thu chu ei lân hlat pei ding chu a ni hi ka ti hlak.

            Thil hrim hrim hi a thatna le that nâwna a um vawng a. A hmangtu izirin thil tha êm êm khawm thil thaloin an chang thei bawk hlak. Chanchintha zâra khawvel changkângna intem phak ve ka Hmar Thalai chanpui hai hi ei thil hmu le hriet hai lei hin hieng ang chena mi dawmsângtu hi intlâthlam nan hmang pal ei tih ti inlau a um ka ti takzet. Hieng ang ngirhmuna mi hlângkâitu le malsâwmna tinrênga mi vurtu chu ama Pathien tak chau hi a ni sih a. Inkhâwmna le ringtuhai umkhâwmna hmun chauva va Gospel rak hi umzie um tak tak chuong nawh. Ei khawsak dân, ei ngaituo hai le ei iengkim mi hresuoktu Pathien mithmu a mi titak hi thiltha a ni lem. Mi khawma an thâw hlak tho tiha mani inthiem fâwm ringawt hin thiemchangin ei ngir ngam tak tak di’m chu!! Thuom inbelna kawng le ei khawsak hai chen khawm fimkhur a ngai hle. Khawvel danglam pei hin ngaisamna khawm a hung phursa hi thil pawitak pakhat chu a ni ngei el. Ngaizâwng khawm Nupa ni hma le ni hnunga thaw ding chin ramri ei khang thiem sinaw chun neilo law law tha lem a tih. Ka Hmar Thalai chanpuihai lai hin Pathien hmingin kawppui ka nei hma chu ka virginity humhal ka tih ti ngam iengzam um ei tih aw? Annawleh, lo suksuol tah langkhawm tûta inthawk chu Pathien hmingin ringumtakin titû bêk dâm. Ei hnam mawina chu nang le keia innghat a ni sih a. “Pakhat êk che lâwm êk che,” Nang le kei a leiin hnam a muolpho thei a; ei Sakhuo Kristien khawm mihaiin Sakhuo hringlo le zui tlâk lovah an ngai thei bawk. Ei umna hmun sengah ei Hnam le ei Sakhuo represent tu ei ni pei sih a.

Guwahati, 9^th Dec., 2011